1. PODZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO
Układ nerwowy - powstał z ektodermy, zbudowany jest z tkanki nerwowej i glejowej. Dzieli się na:
Animalny (somatyczny):
a) ośrodkowy układ nerwowy:
- mózgowie,
- rdzeń kręgowy.
b) obwodowy układ nerwowy
- nerwy mózgowe (czaszkowe) 12 par,
- nerwy rdzeniowe 31 par
Wegetatywny (autonomiczny):
a) współczulny (sympatyczny)
b) przywspółczulny (parasympatyczny)
2. MÓZGOWIE I JEGO PODZIAŁ
Mózgowie – część ośrodkowego układu nerwowego leżąca w czaszce. Jest to najbardziej złożonym narządem człowieka.
Podział pierwotny:
- Przodomózgowie
- Śródmózgowie
- Tyłomózgowie
Podział wtórny:
- Kresomózgowie
- Międzymózgowie
- Tyłomózgowie wtórne
- Rdzeń przedłużony
Podział topograficzny mózgowia:
- półkule
- pień mózgu
- móżdżek
3. PRZEKRÓJ PODŁUŻNY MÓZGOWIA
Wyróżnia się dwie warstwy: zewnętrzną i wewnętrzną.
WARSTWA ZEWNĘTRZNA (istota szara) - składa się z ciał komórek nerwowych. i nazywana jest inaczej korą mózgową. Kora pełni nadrzędną rolę nad ośrodkami położonymi w pniu mózgu i w rdzeniu kręgowym. Zbudowana jest z dwóch części:
1. Nowej - filogenetycznie młodsza, stanowi 11/12 całej kory i zbudowana jest z sześciu warstw:
- drabinowej
- ziarnistej zewnętrznej
- komórek piramidalnych zewnętrznych
- ziarnistej wewnętrznej
- komórek piramidalnych wewnętrznych
- komórek wielokształtnych
2. Archaicznej - filogenetycznie starsza, stanowi 1/12 całej kory. Zbudowana z dwóch do trzech warstw.
WARSTWA WEWNĘTRZNA - (istota biała) - zbudowana z włókien komórek nerwowych. Co jakiś czas w istocie białej pojawiają się skupienia ciał komórek nerwowych zwanych jądrami kresomózgowia lub podkorowymi.
Wyróżniamy trzy podstawowe jądra:
a) ciało prążkowane:
- ogoniaste
- soczewkowate
b) przedmóżdże
c) ciało migdałowate
4. KRESOMÓZGOWIE
Wyróżniamy w nim dwie półkule: lewą i prawą, które oddzielone są od siebie szczeliną podłużną mózgu. Na dnie szczeliny znajduje się ciało modzelowate, które jest największym spoiwem mózgowia. Powierzchnia półkuli jest pofałdowana i tworzy zakręty które pooddzielane są bruzdami i szczelinami. Zakręty łączą się w większe jednostki anatomiczne, które nazywa się płatami.
Wyróżnia się cztery płaty:
- czołowy - kora ruchu (ośrodek ruchu),
- ciemieniowy - kora czucia (ośrodek czucia),
- skroniowy - kora słuchu ( ośrodek słuchu)
- potyliczny - kora wzroku (ośrodek odpowiadający za widzenie).
5. MIĘDZYMÓZGOWIE
Międzymózgowie dzieli się na 3 części:
- wzgórze - jest to skupienie istoty szarej. Zbudowane jest z dwóch wyniosłości związanych ciałkami kolankowymi (przyśrodkowym i bocznym). Ciałka kolankowe łączą się z pasami wzrokowymi i słuchowymi. Całe wzgórze dzieli się na 3 obszary:
a) przyśrodkowy -ma własne jądro przyśrodkowe
b) boczny - z jądrami bocznymi
c) przedni -z jądrami przednimi
- podwzgórze - stanowi dno i część ściany komory czwartej. Wyróżniamy w nim następujące elementy: 2 ciała suteczkowate, lejek przysadki, guz popielaty, skrzyżowanie nerwów wzrokowych.
- nadwzgórze - skupisko istoty białej.
6. ŚRÓDMÓZGOWIE
W śródmózgowiu wyróżniamy dwa główne elementy jakimi są: pokrywa śródmózgowa oraz konary mózgu. Pomiędzy konarami mózgu jest zagłębienie zwane dołem międzykonarowym. Na jego dnie znajduje się istota dziurkowana tylna. Pokrywa śródmózgowia składa się z 4 wyniosłości zwanych wzgórkami - 2 wzgórki dolne i 2 górne - nazywane inaczej CIAŁEM CZWORACZYM. Przez całe śródmózgowie przechodzi kanał który łączy komorę 3 z 4 i zwany jest wodociągiem mózgu.
7. TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE
Tyłomózgowie wtórne zbudowane jest z dwóch części: mostu i móżdżku.
Most - zbudowany jest z istoty białej w której znajdują sie skupienia istoty szarej zwanej jądrami własnymi mostu. Ma postać taśmy połączonej poprzecznie. Wyróżniamy dwie powierzchnie mostu: podstawną i grzbietową.
Móżdżek - zbudowany z dwóch półkul podzielonych szczeliną podłużną móżdżku. Spoidło łączące te dwie półkule to ROBAK. W móżdżku znajdują się skupienia istoty szarej tworzące jądra móżdżku:
- jądra wierzchu
- jądra czopowate
- jądra kulkowate
- jądra zębate
8. RDZEŃ PRZEDŁUŻONY
W rdzeniu kręgowym wyróżniamy 2 powierzchnie: podstawną i grzbietową
- podstawna - przez środek przebiega szczelina pośrodkowa przednia, która dzieli tą powierzchnię na dwie piramidy, które krzyżują się tworząc skrzyżowanie, poniżej którego rozpoczyna się rdzeń kręgowy.
- grzbietowa - na środku znajdują się: bruzda pośrodkowa tylna, potem pęczak klinowaty i pęczak smukły, następnie bruzda, bruzda boczna tylna i sznury boczne.
9. KOMORY MÓZGOWIA
W mózgowiu wyróżnia się 4 komory:
- dwie boczne - znajdują się w kresomózgowiu
- komora III - znajduje się w międzymózgowiu. Element łączący komorę 3 z 4 to wodociąg mózgu.
- komora IV - leży na granicy tyłomózgowia wtórnego i rdzenia przedłużonego.
Wszystkie komory wypełnione są płynem rdzeniowo - mózgowym (150ml). Skład tego płynu jest jak osocza z tym że nie ma w nim białek. Płyn utrzymuje stałe ciśnienie śródczaszkowe i zabezpiecza mózgowie przed wnikaniem bakterii i wirusów.
Mózgowie na zewnątrz okryte jest 3 oponami:
- twardą
- pajęczą
- miekką
10. NERWY CZASZKOWE:
- Węchowy
- Wzrokowy
- Okoruchowy
- Bloczkowy
- Trójdzielny
- Twarzowy
- Językowy
- Przedsionkowo - ślimakowy
- Językowo - gardłowy
- Błędny
- Dodatkowy
- Podjęzykowy
11. NERWY CZUCIOWE:
16. NARZĄD WZROKU:
Ściana gałki ocznej jest trójwarstwowa i składa się z:
1. Błona włóknista w skład której wchodzą:
18. NARZĄD SŁUCHU:
Składa sie z :
1. Ucho zewnętrzne - wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego i powierzchni zewnętrznej błony bębenkowej.
- Węchowy
- Wzrokowy
- Przedsionkowo - ślimakowy
12. NERWY RUCHOWE:
- Okoruchowy
- Bloczkowy
- Twarzowy
- Językowy
- Językowo - gardłowy
- Dodatkowy
- Podjęzykowy
13. NERWY POSIADAJĄCE WŁÓKNA PRZYWSPÓŁCZULNE:
- Okoruchowy
- Językowy
- Językowo gardłowy
- Błędny
14. RDZEŃ KRĘGOWY I JEGO BUDOWA:
RDZEŃ KRĘGOWY - jego długość wynosi ok 60 cm. Położony jest w kanale kręgowym i otoczony jest oponami. Występuje tu jama nadtwardówkowa (przestrzeń między blaszkami opony).
W rdzeniu kręgowym od góry wyróżniamy:
- pierwsze zgrubienie szyjne na wysokości kręgów 2C (odcinek szyjny) do 2Th (odcinek piersiowy),
- zgrubienie lędźwiowo - krzyżowe na wysokości kręgów 10 Th do 12 Th (odcinek piersiowy),
- stożek rdzeniowy na wyskości 10Th (piersiowy) do 1L(odcinek lędźwiowy),
- nić końcowa - ma ok 15 cm długości i składa się z samych włókien nerwowych. Przechodzi ona w nić opony twardej.
BUDOWA RDZENIA KRĘGOWEGO - wyróżniamy dwie powierzchnie:
- Przednia |(podstawna) - znajdują sie tu bruzdy boczne przednie i szczelina pośrodkowa przednia.
- Tylna (grzbietowa) - tu występuje bruzda pośrodkowa tylna i dwie bruzdy tylne.
Z bruzd bocznych wychodzą korzenie (przedni - ruchowy, i tylny - czuciowy). Przecinają się one tworząc zwój rdzeniowy. Tutaj istota szara znajdująca się wewnątrz ma kształt litery "H", natomiast na zewnątrz znajduje się istota biała. Istota szara dzieli istotę białą na sznury (przedni, boczny i tylny).
PODZIAŁ RDZENIA KRĘGOWEGO NA CZĘŚCI:
- odcinek szyjny - nerwy (1 - 8), C1 - C8
- odcinek piersiowy - nerwy (12), Th1 - Th12
- odcinek lędźwiowy - nerwy (5), L1 - L5
- odcinek krzyżowy - nerwy (5), S1 - S5
- odcinek guziczny - nerwy (1)
15. NERWY RDZENIOWE:
Nerwy rdzeniowe, czyli wszystkie 31 par tworzą tzw gałęzie. Dzielą się one na 4 grupy:
Nerwy rdzeniowe, czyli wszystkie 31 par tworzą tzw gałęzie. Dzielą się one na 4 grupy:
- Gałęzie oponowe - unerwiają opony i okolice naczyń krwionośnych kręgosłupa.
- Gałęzie łączące - łączą nerwy rdzeniowe ze zwojami układu współczulnego.
- Gałęzie grzbietowe - można je podzielić na krótkie i długie
- Gałęzie brzuszne - utworzone są z nerwów które łączą się w sploty.
Podział splotów:
- szyjny - nerwy szyjne od 1 do 4
- ramienny - nerwy szyjne C5 - C8 oraz Th1
- od Th2 do Th 12- nie ma splotów tylko nerwy międzyżebrowe
- lędźwiowy - L1 - L3 + 1/2 L4
- krzyżowy - 1/2 L4 +L5 do S5
16. NARZĄD WZROKU:
- GAŁKA OCZNA - narząd optyczny (aparat) + nerw wzrokowy. Spoczywa na ciele tłuszczowym.
- NARZĄDY POMOCNICZE (ochronny):
- mięśnie gałki ocznej: podłużny górny, podłużny dolny, podłużny boczny, podłużny przyśrodkowy, podłużny, skośny górny i skośny dolny.
- aparat łzowy - składa się z gruczołu łzowego, woreczka łzowego i przewodu nosowo łzowego,
- powieki
- spojówka - to delikatna błona śluzowa która wyściela tylną powierzchnię powiek i przednią powierzchnię gałki oczu.
17. BUDOWA GAŁKI OCZNEJ:
Ściana gałki ocznej jest trójwarstwowa i składa się z:
1. Błona włóknista w skład której wchodzą:
- Rogówka - ma kształt wycinka kuli. Część centralna rogówki, o średnicy 4 mm, jest bardzo regularna i kulista, i nazywa się częścią optyczną. Rogówka zbudowana jest z pięciu warstw: nabłonka, blaszki granicznej przedniej (błona Bowmana), istoty właściwej (miąższu), blaszki granicznej tylnej (błony Descemeta) oraz najgłębiej położonego śródbłonka. Dzięki swoistej budowie rogówka w warunkach fizjologicznych jest przezroczysta, nie posiada naczyń krwionośnych, a odżywianie jej odbywa się z naczyń rąbka rogówki, z płynu komory przedniej oraz częściowo z łez. Rogówka jest bardzo silnie unerwiona czuciowo, dlatego też reaguje natychmiast bólem i łzawieniem na dotyk czy ciała obce, które znajdują się na jej powierzchni. Poza funkcją ochronną, rogówka bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych. Stanowi więc ona główną część układu optycznego oka, a siła łamiąca rogówki wynosi 42 dioptrie.
- Twardówka - gruba, biała warstwa ochronna, nadająca kształt gałce ocznej, otaczająca oko od strony oczodołu, w przedniej części gałki ocznej przechodzi w rogówkę. W części tylnej, w miejscu gdzie twardówka przechodzi w pochewkę nerwu wzrokowego, grubość jej jest największa i wynosi 1,3 mm. W części przedniej jest najcieńsza i jej grubość równa się 0,3 mm. Twardówka jest słabo unaczyniona i mało czuła. Twardówka zbudowana jest z warstw: istoty właściwej twardówki, blaszki brunatnej twardówki i blaszka nadtwardówkowej.
2. Błona środkowa w której skład wchodzą:
- Tęczówka - nieprzezroczysta tarczka stanowiąca przednią część błony naczyniówkowej. W centrum zawiera otwór zwany źrenicą. Tęczówka posiada liczne włókna mięśniowe, które kurcząc się lub rozkurczając sprawiają, że działa jak przysłona i reguluje dopływ światła do soczewki.
- Ciałko rzęskowe - część oka otaczająca tęczówkę. Łączy ją z naczyniówką. W skład ciałka rzęskowego wchodzą mięśnie rzęskowe (uczestniczące w zmianie kształtu soczewki) oraz wyrostki rzęskowe.
- Naczyniówka - tylna, największa część błony naczyniowej gałki ocznej; położona pomiędzy siatkówką a twardówką gęsta trójwarstwowa sieć naczyń krwionośnych odżywiających i dotleniających fotoreceptory i ciało szkliste.
18. NARZĄD SŁUCHU:
Składa sie z :
1. Ucho zewnętrzne - wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego i powierzchni zewnętrznej błony bębenkowej.
- Małżowina uszna – jest to fałd skórny rozpięty na elastycznym rusztowaniu z tkanki chrzęstnej. Jej kształt jest przystosowany do zbierania fal dźwiękowych i kierunkowania ich do przewodu słuchowego zewnętrznego.
- Przewód słuchowy zewnętrzny – kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej, o długości ok. 26-30 mm i średnicy ok. 7 mm. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej oraz kostnej które dzielą kanał słuchowy zewnętrzny w stosunku 1:2. Pokryty jest od wewnątrz skórą, zawierającą gruczoły woskowinowe, której zadaniem jest wydzielanie woskowiny (wydzieliny zapobiegającej dostaniu się zanieczyszczeń do przewodu słuchowego), oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.
- Powierzchnia zewnętrzna błony bębenkowej.
2. Ucho środkowe to niewielka przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego. W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, trzy kosteczki słuchowe oraz trąbka Eustachiusza, a także powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego.
- Błona bębenkowa – błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, zamienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne, pobudzając kosteczki słuchowe.
- Trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Wzmocnienie jest osiągane dzięki temu, że powierzchnia młoteczka łącząca się z błoną jest większa od powierzchni strzemiączka, tworząc przekładnię wzmacniającą. Istotną rolę odgrywają tu też dwa mięśnie – napinacz błony bębenkowej, który przy rozluźnieniu osłabia drgania zbyt mocnych dźwięków oraz mięsień strzemiączkowy mający analogiczną rolę. Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego.
- Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) – kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35 mm. Normalnie otwarta jest jedynie wąska część, ale jej przekrój może się zwiększać w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu. Jest to droga którą mogą wnikać patogeny lub szerzyć się procesy zapalne.
- Powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego.
3. Ucho wewnetrzne - to najbardziej skomplikowany odcinek narządu słuchu. Składa się ono z przestrzeni wewnątrz kości czaszki, zwanych błędnikiem kostnym. W jego wnętrzu mieści się błędnik błoniasty wypełniony płynem. Część błędnika przylegającego do ucha środkowego to przedsionek. Łączą się z nim ślimak i kanały półkoliste. Kanały półkoliste służą do rejestrowania zmian położenia ciała. Są narządem zmysłu równowagi.
